Lösemi

 

Lösemi
Sueda Atik 

Şekil 1

Lösemi Nedir ?

  Lösemi kan kanseri olarak da bilinir. Genellikle ileri yaşlardaki insanlarda tanısı koyulsa da, çocukluk döneminde beliren kanser türlerinin 3’te 1’ini oluşturan ve beyaz kan hücrelerinde görülen bir çeşit kanser türüdür. Kemik iliği tarafından oluşturulan beyaz kan hücrelerinde (akyuvarlar) bulunan lenfoid ve myeloid hücrelerinin anormal şekilde çoğalması, lösemi tanısına neden olur. Lösemi kalıtım yoluyla aktarılan bir hastalık değildir. Hücre çekirdeğinde gelişen genetik kusurların yol açtığı, hücrenin ölümsüzleşmesi ve çoğalmasıyla ilişkilidir.

Löseminin Tarihi Nereye Dayanıyor ?

  19. Yüzyılın 2 önemli ismi olan Bennett ve Virchow isimli bilim insanları aynı dönemde ve birbirlerinden habersiz olarak literatürdeki ilk lösemi vakalarını bildirmişlerdir.

  Paris’te bir Fransız hekim olan Dr.Donné’nin mikroskopik tanı yöntemleri dersini izleyen Dr. Bennett, Edinburg’da çalıştığı hastanede bu konferanslar sırasında söz edilen hasta tarifine uyan bir hasta fark etti. Takip ettiği hastanın ölümünden sonra yayımladığı makale, bildirilen ilk lösemi olgusu olarak tarihe geçiyordu.

  Aynı yıl içerisinde lösemi hastalığını bildiren ve yayımlayan ikinci bilim adamı ise henüz 24 yaşında olan Dr. Virchow’dur.

 Berlin’de Charité hastanesinde çalışırken takip ettiği Marie Straide adındaki 50 yaşında bir kadın hasta, kısa süre sonra öldü ve hastanın otopsisini yapan Dr. Virchow’un patoloji raporundaki şu cümle dikkat çekiciydi:

“Damarların içi cerahati andıran bir kütle ile doluydu.” Virchow, mikroskopi raporunda renkli ve renksiz hücre oranlarında anormallik gözlemlendiğini, görülen hücre sayısının çok arttığını “her 300 kırmızı hücreye 1 beyaz hücre düştüğünü” bildiriyordu. Bugün, Virchow’un tanımladığı hastalığın “kronik lösemi” olduğu düşünülmektedir

Şekil 2: Rudolf Carl Virchow (1821-1902)

  Lösemi, Amerika kıtasında ilk kez 1852 yılında tanınmıştır. Asıl ilginç yanı ise hastaya tanı konulmasına yardımcı olan patolog Addinell Hewson’ın, ünlü patolog Dr. William Hewson’nun torunu olmasıdır.

Şekil 3: Dr Addinell Hewson (1828-1889)

Şekil 4 : William Hewson (12 Mart 1770 - 23 Haziran 1852)

  Löseminin de alt grupları olduğunun ilk kez farkına varan kişi ise Paul Ehrlich’dir. Geliştirdiği boyama teknikleri sayesinde kan hücrelerinin yapısal görünümleri ve löseminin varyantları daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. Ehrlich’in bulguları, löseminin farklı tipleri olduğunun ve bu farklı tiplerin farklı klinik süreç ve tedavi biçimleri olabileceğinin anlaşılmasında oldukça önemli bir ilk adımdır.

 

Şekil 5: Alman bakteriyolog Paul Ehrlich. (1854 – 1915)

  Bahsedilen dönemlerdeki tedavi geliştirme sürecinde bir çeşit antibakteriyal etkinlik sağlamak için hasta bedenine iyot sürüldüğü bilinmektedir. Tam olarak tedavi edilebilen ilk lösemi hastası ise 1932 yılında rapor edilmiştir.

  Zürih’ten bildirilen bu vaka Amerikalı bir hastanın arsenik tiroksit ile dalak ışınlamasının da içinde olduğu bir rejim kullanılarak tedavi edilmesini kapsamaktadır. Bu vakanın diğer önemi, uygun kan nakli yapılarak zamanın şartlarında güçlü bir destek tedavinin de uygulanabilmiş olmasıdır.

  Birinci ve ikinci Dünya Savaşı sırasında “mustard (hardal)” gazının insan kemik iliği üzerine toksik etkisi olduğunun gözlenmesiyle başlayan süreç sonucu, ilk kez 1943 yılında alkilleyici bir ajan olan “nitrojen mustard” lösemi tedavisinde kullanılmaya başlamıştır.

Lösemi Çeşitleri Nelerdir ?

  Bu tür, ortaya çıkma ve klinik ilerleme süreçlerine göre akut ve kronik lösemiler olarak 2’ye ayrılır. Akut lösemiler görece daha hızlı ilerler, acil tedavi edilmez ise bireyler günler ya da haftalar içinde ölebilir.  Kronik lösemiler daha yavaş ilerleyen türdür. Tedavi gereği duyulmayan tanılar da bulundurabilir. Löseminin;

• Akut Lenfoblastik Lösemi
• Akut Myeloblastik Lösemi
• Kronik Lenfositik Lösemi
• Kronik Myelositik Lösemi

1)Olmak üzere bilinen 4 alt türü bulunmaktadır.

 

Şekil 6

  Akut lösemiler tüm lösemi olgularının %95’lik bir kısmını oluşturur. En sık görülen alt türü olan akut lenfoblastikt; çocuklarda daha sık görülür ve tedavi sürecinde olumlu yanıt gösterir.

  Lösemiler köken aldıkları hücre türüne göre “Lenfositik” ve “Miyeloid” lösemi olmak üzere 2 gruba ayrılır;

Lenfositik Lösemi: Lenfositleri (beyaz kan hücrelerini) oluşturan kök hücrenin kontrolsüz artışı ile uyumludur.

Miyeloid Lösemi: Kemik iliğinde lökositleri (nötrofil, monosit, eozinofil ve bazofil), eritrositleri ve trombositleri oluşturacak olan kök hücrelerin kanser türüdür.

Nadir görülen saçlı hücreli lösemi (hairy cell leukemia) da kan kanserleri arasında sayılır.

Lösemi Nedenleri ve Belirtileri

  

Şekil 7

Şekil 8

  Löseminin sebebi henüz tespit edilememiştir fakat hastaların bir kısmında önceden alınmış kemoterapi ya da radyoterapi uygulamalarının ve kimyasal ilaç kullanımının bu hastalıklara yol açtığı düşünülmektedir. Löseminin down sendromlu bireylerde görece fazla görülmesi, genetik hastalık barındıranlarda yatkınlık bulunduğunu düşündürmektedir.

  Sigara kullanımı, enfeksiyonlar (örneğin Ebstein-Barr virüsü), sağlıksız beslenme, kimyasal maddelere maruz kalma, alkol kullanımı gibi sebepler erişkinlerde kan kanserine neden olurken, çocuklarda çevresel faktörlerden ziyade, genetik sorunlar sebebiyle hastalık ortaya çıkmaktadır. Löseminin belirtileri çocuklarda ve yetişkinlerde farklılık gösterebilir.

  Çocuklarda: vücutta meydana gelen sebepsiz morarmalar, çarpma durumunda darbenin etkisine göre orantısız şekilde meydana gelen çürükler, kansızlık, karaciğerde/dalakta büyüme, kan sayımında alyuvar ve hemoglobin seviyelerinin düşük olması, bacaklarda oluşan ve sebebi olmayan ağrılar; yetişkinlerde: aniden ortaya çıkan yüksek ateş, halsizlik, sebepsiz kilo kaybı, aşırı yorgunluk, iyileşmeyen enfeksiyonlar, diş etlerinde şişme, morluklar, koltuk altı/kasık ve boyun bölgesindeki lenf bezlerinde oluşan ve ağrıya neden olmayan şişlikler, cilt altında oluşan kırmızı lekeler, kemiklerde ve eklemler ağrı olmak üzere nedenleri bildirilmektedir. Lösemi belirtileri, lösemi türlerine göre de değişkenlik göstermektedir.

 

Tanı ve Tedavi

  Bu hastalık teşhisinde fiziki muayene gereklidir. Hastaya tam kan sayımı ve periferik yayma testleri yapılır. Mikroskop altında incelenen kan hücrelerinde anormal kan hücrelerine rastlanması durumunda, lösemi teşhisi konulabilir. Kesin teşhis için, kemik iliğinden alınan bir parça; patoloji, sitometri ve genetik laboratuvarlarında incelenmelidir.

  Tanı konulan hastalara, risk grubuna göre farklılık gösteren yoğunlukta ve uzunlukta tedavi süreçleri uygulanır. Lösemi tedavisinin amaçları hastalığın gelişimini engellemek, iyileşmeyi sağlamak (remisyon indüksiyonu), merkezi sinir sistemini metastaz yapmaktan korumak ve alınan yanıtın uzun vadede geçerli olmasını sağlamaktır.

Şekil 9

  Löseminin tedavisinde kullanılan ilk yöntem ilaç tedavisidir. Ağızla ve damar yoluyla verilen kemoterapi ilaçları tedavinin ilk aşamasıdır. Bu sırada kemoterapi ilaçlarına ek olarak; kan ve kan hücresi, koruyucu ve iyileştirici antimikrobiyal ilaçlar da verilir. Tüm bu tedaviye yönelik ilaç kullanımının yanında, hastanın psikolojik seviyesinin bozulmasını engelleyen tedavi yöntemleri de eklenebilir.

  Yüksek riskli grupta yer alan vakalara, tekrarlayan lenfoma ya da solid tümör tedavilerinde kullanılan yüksek doz kemoterapi uygulamasının ardından kök hücre naklinin gerçekleştirilmesi gerekebilir. İlik nakli için gerekli kök hücre, hastanın kendisinden alınabildiği gibi, doku uyumuna sahip bir diğer vericiden de alınabilir. Çocuklarda %90 civarında başarılı sonuçlar elde edilen lösemi tedavisi, ileri yaşlardaki hastalarda risk grubuna göre %50-80 arasında bir başarı oranı göstermektedir. 

Referanslar

• https://tibbinustalari.com/loseminin-ilk-tarihi/
• https://onkder.org/text.php?&id=681
• https://www.florence.com.tr/kan-kanseri#:~:text=%C2%B7%20Evre%201%3A%20Lenfosit%20say%C4%B1s%C4%B1n%C4%B1n%20artmas%C4%B1na,4%3A%20Trombosit%20miktar%C4%B1nda%20azalma%20g%C3%B6zlenir
• https://avicennaint.com/losemi/#:~:text=L%C3%B6seminin%20kal%C4%B1t%C4%B1msal%20bir%20hastal%C4%B1k%20olmad%C4%B1%C4%9F%C4%B1,ve%20babadan%20%C3%A7ocu%C4%9Fa%20ge%C3%A7medi%C4%9Fi%20bilinir

Görsel Kaynaklar

• https://bircaresivar.com/losemi/
• https://www.istockphoto.com/tr/vekt%C3%B6r/l%C3%B6semi-fark%C4%B1ndal%C4%B1k-sembol%C3%BC-gm1307551324-397783798
• https://www.fizyorad.com/all-akut-lenfoblastik-losemi-tedavisi
• https://www.molekulce.com/paul-ehrlich-kimdir/
• https://www.drozdogan.com/losemi-nedir-turleri-nelerdir-yasa-gore-genel-sagkalim-oranlari-nasildir/
• https://www.britannica.com/biography/Rudolf-Virchow
• https://www.findagrave.com/memorial/42371380/addinell-hewson
• https://npg.si.edu/object/npg_S_NPG.74.39.15.18