Kök Hücre Tedavisinde Alternatif Bir
Yöntem; Lentiviral Vektörler
Dilanur Gümüşkaya
Kök hücre tedavisi, bilindiği
üzere günümüzde birçok hastalığın çaresi olma potansiyeline sahip olup her
geçen gün geliştirilmektedir. Bu tedavinin günümüze kadar en yaygın uygulandığı
şekli ve aynı zamanda kanıtlanmış tek klinik kullanımı, Hematopoetik Kök
Hücre (HKH) Transplantasyonudur.
HKH, bireyin yaşamı boyunca kan hücresi
üretebilmektedir. HKH nakli, bir hastanın içinde çoğalma ve kan hücreleri
üretme amacıyla bu kök hücrelerin hastaya transferini temel alır. Genellikle
kemik iliği, periferik kan ve göbek kordon kanından elde edilen multipotent hematopoetik kök hücreler hastaya nakledilir.
Kabul görmüş bu yaklaşımın kullanılamadığı
çeşitli durumlar, kök hücrenin laboratuvar ortamında modifiye edildiği yeni
tedavi yöntemleri geliştirilmesine sebep olmuştur. Bu modifikasyonun lentiviral
vektörler aracılığıyla gerçekleştirildiği bazı tedavi örneklerine rastlamak
mümkündür.
Bu tedavinin temel mekanizmasına ve uygulandığı örneklere bir göz atalım;
Tedavinin temeli tamamen virüslerin genetik
bilgilerini konakçı hücrelere entegre etme yeteneğine dayanmaktadır. Öncelikle
vektörde bulunan viral genleri, tedaviyi sağlayacak yabancı genlerle
değiştirerek rekombinant viral vektörler elde edilir. Bu rekombinant viral
vektörler hastanın hücrelerine infüze edilir. Böylece viral vektörler normalde
enfekte edecekleri hücre tipini dönüştürmekte görev alırlar. Amaç, kusurlu bir
fonksiyon yaratan genin yerini alarak tedavi etmek veya hastalığı önlemektir.
Bu amaçla hedef hücreye ek bir işlev getirmek için genetik bilgi aktarılır.
Wiskott-Aldrich Sendromu (WAS), otozomal resesif
şekilde kalıtılan ve nadir görülen bir hastalıktır. Hücre iskeletini düzenleyen
bir protein olan WASP'yi kodlayan WAS genindeki mutasyonlar sebebiyle ortaya
çıkar. Semptomları immün yetmezliği, deri belirtileri gibi durumlarla örtüşür.
Sendrom bağışıklık sisteminde, trombosit ve lenfosit fonksiyonlarında
anormalliklere sebep olur. Lentiviral kök hücre ile gen terapisi bu hastalığın
tedavisinde kullanılmıştır.
Bu terapi, WAS hastalarının hematopoetik kök
hücrelerine işlevsel kopyalar aktarmayı hedefler. Lentiviral vektörler
aracılığıyla işlevsel WAS geni hastanın hematopoetik kök hücrelerine aktarılır
ve bu hücreler hastaya enjekte edilir.
Böylece hastanın hücrelerinde WAS geni düzeltimi sağlanır. Bunun sonucunda
hasta, sağlıklı bir bağışıklık sistemi ve trombosit fonksiyonlarına kavuşur.
Bir grup WAS hastası üzerinde gerçekleştirilen
tedavi çalışması sonucunda, hastalarda WASP ekspresyonu gerçekleştiren
hücrelerin davranışında, trombosit miktarında ve immün fonksiyonlarda anlamlı
biçimde iyiye yönelik değişim görülmüştür. Herhangi bir komplikasyonun ortaya
çıkmadığının görülmesi ile lentiviral gen tedavisinin WAS için umut verici bir
uygulama olduğu anlaşılmıştır.
Viral yöntemlerin tedavideki olumlu etkilerine
dayanarak bu yöntemlerin kullanımı birçok alanda artmıştır. Lentiviral
vektörlerin farklı çeşitleri kullanılarak araştırmalar devam etmiştir.
Takip eden lentiviral gen terapi
araştırmalarında; çoğunlukla olumlu sonuçlar alınmış ve komplikasyon oranı
oldukça düşük olarak saptanmıştır. Her bilimsel yöntem gibi bu tedavi de
araştırılmaya ve geliştirilmeye muhtaç konumdadır. İlerleyen zamanlarda bu
tedavi yönteminin adını daha sık duymamız mümkün gibi görünüyor...
Referanslar
- Aiuti A, Biasco L, Scaramuzza S, et al. Lentiviral hematopoietic stem cell gene therapy in patients with Wiskott-Aldrich syndrome. Science. 2013;341(6148):1233151. doi:10.1126/science.1233151
- Malik MA, Masab M. Wiskott-Aldrich Syndrome. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; December 28, 2022.
- Barriga F, Ramírez P, Wietstruck A, Rojas N. Hematopoietic stem cell transplantation: clinical use and perspectives. Biol Res. 2012;45(3):307-316. doi:10.4067/S0716-97602012000300012
- https://www.thegenehome.com/-/media/Gene_Therapy/com/3/vectors/viral-vectors-genetherapy.png?mw=445&rev=0bd28358102843dca934a8cb414621d5&hash=13DC4A14DE6B4DBF D38BD056F330B51F
- https://www.science.org/cms/10.1126/science.285.5428.674/asset/b2938aec-a68b-4ad1-8301- 36e869891f76/assets/graphic/674-1.gif
Yorumlar
Yorum Gönder