ESOZOM NEDİR ?

 

Eksozom Nedir ?

Beyza Gülçin Eracun

Şekil 1

Hücrelerimiz, karmaşık bir iletişim ağı içinde sürekli olarak birbirleriyle haberleşir. Bu iletişim, sinyallerin kimyasal, elektriksel veya fiziksel yollarla iletilmesiyle gerçekleşir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, bu iletişim ağının temel bir parçası olan eksozomları ön plana çıkarmıştır. Peki, eksozomlar nedir ve neden önemlidir?

Eksozom Nedir?

Eksozomlar, 30-150 nanometre çapında, lipid bir zarla çevrili veziküllerdir. Bu veziküller, hücre içi organellerden birisi olan endozomal sistemden köken alır ve hücrelerin dış ortama saldığı özel yapılardır. Köken aldıkları hücrenin özelliklere sahip Eksozomlar, proteinler, lipitler,  miRNA ve büyüme faktörleri gibi biyomoleküller taşıyarak hücreler arası bilgi akışını sağlar.

Şekil 2

Eksozomların Tarihçesi

Eksozomlar ilk olarak 1980'li yıllarda, eritrositlerin olgunlaşması sırasında hücrelerden dışarı atılan veziküller olarak tanımlanmıştır. Ardından ilerleyen yıllarda bilim insanları eksozomların hücre atığı olmadığını, aksine hücreler arası iletişimde önemli bir rol oynadığını fark etmiştir. Başlangıçta "atık taşıyıcı" olarak değerlendirilen eksozomlar, zamanla biyolojik işlevleri ve terapötik potansiyelleriyle büyük bir ilgi odağı haline gelmiştir.

Eksozomların Görevleri

Eksozomların hücresel işlevleri oldukça çeşitlidir ve bu görevler halen araştırılmaya devam etmektedir. İşte öne çıkan bazı görevleri:

1. Hücresel Haberleşme: Eksozomlar, bir hücreden diğerine biyokimyasal sinyaller taşıyarak hücreler arısı koordinasyonu sağlar. Bu, özellikle immün yanıtın düzenlenmesi ve yara iyileşmesi gibi süreçlerde önemlidir.
2. Atık Yönetimi: Hücreler, ihtiyacı olmayan veya toksik maddeleri eksozomlar aracılığıyla uzaklaştırabilir.
3. Rejeneratif Tedavi: İyi ve sağlıklı hücrelerden eksozomlar hasarlı hücrelere gidip onarımlarını sağlayarak tedavi edici etki gösterebilmektedir.
4. Hastalık Progresyonu: Eksozomlar, kanser gibi hastalıklarda tümör mikroçevresinin düzenlenmesine ve metastaza katkıda bulunabilir. Örneğin, tümör kaynaklı eksozomlar, yakın çevredeki hücreleri etkileyerek hastalığın ilerlemesine yol açabilir.
5. Biyobelirteç Kaynağı: Eksozomlar, içerdikleri biyomoleküllerle hastalıkların erken tanısı için önemli birer biyobelirteç olarak kullanılabilir.

Şekil 3

Eksozomların Uygulama Alanları

Eksozomların biyolojik özellikleri, tıp ve biyoteknoloji alanlarında çeşitli uygulamalara kapı aralamıştır:

1. Hastalık Tanısı: Eksozomlar, kan, idrar, tükürük gibi biyolojik sıvılarda bulunabilir. Kanser, nörodejeneratif hastalıklar ve kardiyovasküler rahatsızlıklar gibi durumların tanısında kullanılabilecek önemli biyobelirteçler içerir.
2. Hedefli Tedavi Taşıyıcılar: Eksozomlar, belirli hücrelere özgü olarak yönlendirilip tedavi edici ajanları taşıyabilir. Bu yöntem, kemo ve gen terapisi gibi alanlarda umut vadetmektedir.
3. Rejeneratif Tıp: Eksozomlar, kök hücre tedavilerinin etkinliğini artırmak ve doku yenilenmesini desteklemek için kullanılmaktadır.

Bir çok özelliğe sahip Eksozomların uygulama alanlarına dair detaylar gelecek yazılarımızda sizlere ulaşacaktır.

Refreanslar

• Pan BT, Johnstone RM. Fate of the transferrin receptor during maturation of sheep reticulocytes in vitro: selective externalization of the receptor. Cell. 1983 Jul;33(3):967-78. doi: 10.1016/0092-8674(83)90040-5. PMID: 6307529.
• Johnstone RM, Adam M, Hammond JR, Orr L, Turbide C. Vesicle formation during reticulocyte maturation. Association of plasma membrane activities with released vesicles (exosomes). J Biol Chem. 1987 Jul 5;262(19):9412-20. PMID: 3597417.

• Kahraman T., Gülüler G., Gürsel İ. (2014). Exosomes: Natural Nanovesicle Candidates Used in the Diagnosis and Treatment, Turk J Immunol 2014;2(2):34-40.

• EL Andaloussi S, Mäger I, Breakefield XO, Wood MJ. Extracellular vesicles: biology and emerging therapeutic opportunities. Nat Rev Drug Discov. 2013 May;12(5):347-57. doi: 10.1038/nrd3978. Epub 2013 Apr 15. PMID: 23584393.

• Vatansev, H., and Keser, M.G. (2024). Exosome proteins and their importance in diseases. Artuklu Health, 10, 59-65. https://doi.org/10.58252/artukluhealt h.1549406