Poligenik Kalıtım

 

Poligenik Kalıtım
Sude Coşkun

 Çeşitli özelliklerimizin nesilden nesile aktarılmasına kalıtım denir. Kalıtımı incelediğimizde birden fazla çeşide ayrıldığını gözlemleriz. Mendelian kalıtım olarak bildiğimiz tek genli kalıtım çeşidi bunlardan bir tanesidir. Kalıtımın babası olarak bilinen Mendel ve ileri sürdüğü Mendelian kalıtımına göre özellikler tek genin kalıtımına bağlı olarak belirlenir. Bu genlerde meydana gelen bazı sorunlar hastalıklara sebep olur ve biz bu hastalıklara tek gen hastalıkları deriz. Bilimin ilerlemesiyle birlikte aslında tek kalıtım biçiminin Mendelian kalıtımı olmadığı görülmüştür. Bazı özelliklerin 2 hatta daha fazla gen ile ilişkili olduğu bilim insanları tarafından kanıtlanmıştır. Bir özelliğin kalıtımında 2 genin etkili olduğu kalıtım biçimine digenik kalıtım denirken birden fazla genin birlikte veya birikimli etkisiyle bir özelliği belirlemesine ise poligenik kalıtım denmektedir.

Şekil 1: Kalıtım biliminin babası Gregor Mendel (1). 

  Uzun süre bilim insanları çeşitliliğin Mendel kurallarına uyup uymadığı konusuna şüpheyle yaklaşıp çalışmalar yapmıştır. Bateson ve Yule gözlenen özellikler için çok sayıda genin sürekli çeşitliliğe neden olduğunu söylemiş ve ‘Çoklu Gen Hipotezi’ni’ ortaya atmıştır. Ortaya atılan bu görüşe göre birçok gen kümülatif veya kantitatif olarak fetotipe katkı sağlamaktadır. Bazı bilim insanları ise bu görüşü reddetmiştir. Genlerin atasal fenotipik karakterlerin karışımına katkısı olmadığı düşünmüştür. 1920 yılında Edward M. East bu konudaki fikir ayrılığına son noktayı koymuştur. Tütün bitkisiyle çalışmalar yapan Edward’ın çalışmaları çoklu gen hipotezini kapsar niteliktedir.

  Tek genli kalıtım her şeyin temeli olmasına rağmen Mendel Yasaları tüm kalıtım biçimleri için geçerli değildir. Canlılardaki birçok karakter birden fazla genin ortaklaşa etkisi sonucu ortaya çıkar. Ortaklaşa çalışan genlere poligen denir. Bu şekilde gerçekleşen kalıtım şekline ise poligenik kalıtım adı verilir. Poligenler, fenotipin ortaya çıkabilmesi için belli bir katkı sunar. Bu kalıtım yolu ile oluşan karakterler bireyler arasında geniş bir çeşitlilik gösterir. Bir karakteri belirleyen gen sayısı ile fenotipteki çeşitlilik orantı gösterir. Ne kadar çok gen bir karakteri belirliyorsa fenotipik çeşitlilik de o kadar fazla olmaktadır.

  İnsanlarda; boy uzunluğu, vücut iriliği, zeka, deri rengi gibi birçok özellik etkisi birbiri üstüne eklenebilir genler tarafından belirlenir. Ancak bu özelliklerin belirlenmesinde birden fazla gen etkili olduğu gibi çevresel faktörler de etkili olmaktadır. Genler ve çevresel faktörlerin bir özelliği etkilemesi de multifaktöriyel kalıtım olarak bilinmektedir. Çok genli kalıtım hastalıklarında genelde çevresel koşullar da etki göstermektedir. Çok genli kalıtım hastalıklarından bazıları; diyabet, obezite, astım, nöral tüp defektleri ve yarık dudak veya damak deformiteleridir.

Referanslar

• Klug, W. ve ark.(2020). Genetik Kavramlar (S. Sümer ve ark., çev.) Ankara: Palme Yayınları.
• Reece, Jane B. & Meyers, Noel. & Urry, Lisa A. & Cain, Michael L. & Wasserman, Steven A. & Minorsky, Peter V. & Jackson, Robert B. & Cooke, Bernard J. & Campbell, Neil A. (2015).  Campbell biyolojisi . Frenchs Forest, NSW : Pearson
• Demirsoy, A. (2007). Yaşamın Temel Kuralları Kısım 1. Ankara: Meteksan
• Demirsoy, A. (1995) Kalıtım ve Evrim. Ankara: Meteksan Yayınları

İnternet Kaynakları

• https://powerzeka.com/bilime-yon-veren/gregor-mendel-kimdir/ (1)